Tekst: Marjolein Westerterp
Onlangs verscheen bij uitgeverij Mozaïk de 460 pagina dikke historische roman Donkerland van auteur Deon Opperman. Een monumentaal verhaal over een “plaas” en zeven generaties die de geschiedenis van Zuid-Afrika leven. De vertaling uit het Afrikaans van Donkerland was in de zorgvuldige handen van Ingrid Glorie.
Wie is Ingrid Glorie?
“Ik ben hoofdredacteur van Maandblad Zuid-Afrika, coördinator van de Week van de Afrikaanse roman en vertaler van Afrikaanstalige literatuur. Ik ben vanaf 1991 bij Zuid-Afrika betrokken en leef al 25 jaar met mijn hart op twee continenten.”
Door de ogen van Pieter de Witt en zeven generaties na hem leren we de turbulente geschiedenis van Zuid-Afrika kennen. Was het voor jou ook een indrukwekkende tocht door het verleden van het land?
“Natuurlijk! Donkerland is oorspronkelijk in 1996 geschreven voor het toneel.De toneeltekst was opgebouwd uit tien korte, op zichzelf staande episodes die zich steeds in een ander jaar afspeelden, tussen 1836 en 1996, en die de familie De Witt van de boerderij Donkerland volgen dwars door die hele turbulente geschiedenis heen. Meestal houden toneelschrijvers zich keurig aan de drie Aristotelische eenheden van tijd, plaats en handeling; dat houdt het gebeuren op het toneel intiem en overzichtelijk. Maar Opperman heeft het aangedurfd om tijdens één marathonvoorstelling een geschiedenis van honderdvijftig jaar te omspannen. Een enorm waagstuk, en het is hem gelukt, want Donkerland wordt beschouwd als een van de belangrijkste toneelwerken van zijn tijd. Het is onder meer vanwege Donkerland dat Opperman in 2004 de Hertzogprijs voor Drama zou krijgen, de belangrijkste onderscheiding voor Afrikaanstalige literatuur. In 2013 heeft Opperman samen met een andere veelbekroonde toneelschrijver en regisseur, Saartjie Botha, het toneelstuk Donkerland omgewerkt tot een tv-serie. Die tv-serie is in Zuid-Afrika goed ontvangen, er spelen fantastische acteurs in mee, en hij heeft bij de kijkers heel wat emoties losgemaakt, omdat Opperman onderwerpen aansnijdt, zoals rassendiscriminatie, seks over de kleurgrens heen en, in het nieuwe Zuid-Afrika, de herverdeling van grond, waar het laatste woord nog lang niet over is gezegd. En ten slotte is Kerneels Breytenbach, zelf een ervaren uitgever, journalist en schrijver, gaan zitten met de draaiboeken en een dvd van de tv-serie, om de tv-serie te “verboeken”, zoals dat heet. Wat de roman Donkerland zo meeslepend maakt, is dat je daarin de conflicten tussen de personages uit de toneeltekst nog terugziet. En Deon Opperman schrijft fantastische dialogen, die heel spannend en natuurlijk zijn. Dat maakte dit boek heerlijk om te vertalen.”
Donkerland is volgens de omslag een monumentaal verhaal, geschreven met de beeldende kracht van een filmmaker. Heb je Deon Opperman ontmoet voor, tijdens of na je vertaalwerk?
“Deon en ik waren al een tijdje bewust van elkaar, omdat ik bevriend ben met zijn vrouw, de pianiste Janine Neethling, die Nederlandse lezers misschien zullen kennen van de concerten van Amanda Strydom. Ik heb ooit een intensieve studie gemaakt van de omwerking van drie andere toneelteksten van Opperman, die samen aan de basis hebben gelegen van de tv-serie Hartland, die ook door Kerneels Breytenbach verboekt is. Dus toen Uitgeverij Mozaïek besloot om Donkerland te vertalen, wist ik meteen dat ik dat wilde doen. Ik was ervan overtuigd dat er op dat moment niemand in Nederland was die het werk van Deon Opperman zo goed kende als ik. Deon was ook blij dat ik de opdracht kreeg, en hij en Kerneels hebben me onmiddellijk hun hulp aangeboden. Ik kon altijd een beroep op hen doen. Ik had Deon al een paar keer van een afstand gezien, maar pas in maart van dit jaar, toen de vertaling al klaar was, hebben we elkaar voor het eerst ontmoet, op het Woordfees in Stellenbosch, bij een concert van Laurika Rauch dat door Deon werd geregisseerd. Op dat moment had ik al zo lang in zijn hoofd geleefd, als je het zo kunt stellen! Ja, dat was voor ons allebei een bijzonder moment.”
Waarom moeten wij Donkerland lezen?
“De roman Donkerland geeft, op een heel heldere en spannende manier, een overzicht van de Zuid-Afrikaanse geschiedenis vanaf 1838 tot nu. Allerlei historische gebeurtenissen die bepalend zijn geweest voor de verhoudingen binnen de Zuid-Afrikaanse samenleving tot op de dag van vandaag, komen erin aan bod. De Grote Trek, de botsingen tussen de Voortrekkers en de Zoeloes, de strijd tussen Boer en Brit, het leven op de mijnen, droogte en Depressie, de apartheidspolitiek, de Grensoorlog en democratie. Je leert die geschiedenis kennen door de ogen van Pieter de Witt en zijn nazaten. Maar altijd is hun bestaan verweven met dat van Eerste, de zwarte vrouw die Pieter op zijn epische tocht van de Oost-Kaap naar KwaZulu-Natal vergezelde, en háár nakomelingen. Door de generaties heen is de boerderij Donkerland steeds verder uitgebouwd door de boer én zijn voorman. De relatie tussen die twee families is er één van verbondenheid en spanning. Als het nieuwe Zuid-Afrika aanbreekt en er voor het eerst iets te kiezen valt, beseffen ze dat ze Donkerland alleen samen kunnen redden, en dat is een keuze die exemplarisch is voor de situatie in Zuid-Afrika als land. Tsja, en verder is Donkerland gewoon een heel spannend boek, met een paar waanzinnig dramatische scènes die je als lezer niet snel meer zult vergeten. De geboorte
van Pieter de Witts eerste kind, de belegering van de grot en de terugkeer van Sigwebana zijn bijvoorbeeld momenten uit het verhaal die mij altijd zullen bijblijven. Wat ik daarmee bedoel? Dat moeten de lezers zelf maar ontdekken.Ze zullen niet teleurgesteld worden!”
Deon Opperman & Kerneels Breytenbach, Donkerland. Vertaling uit het Afrikaans door Ingrid Glorie, Uitgeverij Mozaïek, € 23,50. ISBN 9789023994749