Dag 6: Nelson Mandela – mijn vriend én mijn gevangene
Christo Brand is een blanke Zuid-Afrikaan. Geen man of naam die de wereld zou veroveren. Hij was echter de bewaker én vriend van Nelson Mandela tijdens diens gevangenschap. We ontmoeten in Kaapstad de man die gevangene Nelson Mandela gedurende de belangrijkste jaren van diens leven beter heeft gekend dan wie ook.
“Toen hij werd vrijgelaten, was de gevangenis leeg voor mij. Mandela was mijn gevangene, maar ik beschouwde hem ook als mijn vader.”
Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Peter Boshuijzen en privébezit
De meest bijzondere plek om Christo Brand te treffen is op de kade waar vroeger de boot naar Robbeneiland vertrok. Waar politieke gevangenen aankwamen en moesten wachten op de overtocht naar een leven dat vaak omschreven werd als een hel. Robbeneiland, een grimmige en geïsoleerde plek waar de zee woest tegen de rotsen beukt, eiland van de verschrikkingen, een voormalige leprakolonie en sinds de Zuid-Afrikaanse apartheid de plek waar politieke gevangenen werden opgesloten. In principe voor altijd.
We spreken 2016 Kaapstad en in de zon straalt de fameuze Tafelberg, door Nelson Mandela altijd de ‘berg van hoop’ genoemd. Vanuit zijn cel had gevangene 46664 uitzicht op de monumentale berg en ondanks het verdict levenslang hoopte hij ooit weer als vrij man voet aan wal te kunnen zetten.
Bewaker op Robbeneiland
Zijn lange weg naar de vrijheid liep Mandela voor een groot deel samen met Christo Brand, een boerenzoon die in 1979, ten tijde van de apartheid, bewaker werd op Robbeneiland. Bij toeval werd hij de cipier van Mandela, die toen zestig was en al sinds 1964 in eenzame opsluiting leefde. In eerste instantie voelt hij haat jegens de leider van het ANC, het zijn mensen als Mandela die hij verantwoordelijk houdt voor de aanslagen tijdens het apartheidsregime. Terreurdaden waarbij onder andere een jeugdvriend van hem om het leven komt. Maar tegen alle regels en verwachtingen in kan Brand zijn gevangene na verloop van tijd niet meer zien als een terrorist en zoals hem verteld was als een man die erop uit was blanken uit te roeien. ‘Ik zag juist een wijze en zelfs nederige man.’ Jarenlang trokken ze samen op, elk in hun eigen rol en er ontwikkelde zich een bijzondere en hechte vriendschap. ‘Natuurlijk was het niet toegestaan om bevriend met hem te worden. Je moest je werk doen. De vriendschap onderhielden we als mijn werk erop zat.’ In 1990 kwam Mandela vrij en Christo Brand ging met hem mee en bleef een persoonlijke vriend van hem en zijn familie.
Vanaf het moment dat Robbeneiland van een gevangenis veranderde in een toeristische bestemming is Brand boekhandelaar en gids op het eiland. En auteur van het boek Doing Life with Mandela my prisoner, my friend*. “Ik ben weer gaan werken op de plek die zo’n groot deel van mijn leven een kwelling voor me is geweest. De gevangenis voelt nu leeg. Ik mis de vertrouwde gezichten en ben tegelijkertijd blij dat ze allemaal vrij zijn.”